Wachet auf                                                                                                            ds. Michiel Vastenhout
Zaterdag heb ik in de Papendrechtse Bethlehemkerk genoten van het oratorium ‘Paulus’, van de hand van componist Felix Mendelssohn Bartholdy. Het is een prachtig muziekstuk over Saulus als vervolger, als geroepene op weg naar Damascus en als verkondiger van het Goede Nieuws, met ook het lijden dat dit met zich meebrengt.
Het muzikale thema van het stuk wordt uiteraard al in de ouverture aangereikt, en komt tot wasdom in nr. 16, een door het koor gezongen koraal: ‘Wachet auf, ruft uns die Stimme’. Hier gebruikt de componist een oer-koraal uit de protestantse muziektraditie. Het staat in het Nieuwe Liedboek als gezang 749: ‘Op, waak op! Zo klinkt het luide’.
De dichter was een Duitse predikant, Philipp Nicolai. Hij schreef het lied in 1599 bij Mattheüs 25 vers 1-13, de gelijkenis van de tien meisjes en verbindt dit met het visioen van de nieuwe hemel en aarde uit Openbaring 21. Nicolai schreef het lied in een tijd waarin een zware pestepidemie huishield in Westfalen en hij dagelijks meerdere mensen moest begraven. Het lied bedoelt troost te geven aan nabestaanden en overlevenden, door te wijzen op het hemelse leven. Nu is het de kracht van liederen dat ze, als ze eenmaal ontstaan zijn, in steeds nieuwe omstandigheden tot klinken kunnen komen. Dat doet ook Mendelssohn in de ‘Paulus’. Hier krijgt de koraal een plaats in het gedeelte dat gaat over de roeping van Saulus op weg naar Damascus. Daar klinkt de stem van de Heer tot hem. Dat eindigt met de woorden: ‘Sta op, ga de stad in, daar zal je gezegd worden wat je doen moet.’ Hierop antwoordt het koor met een koraal dat inzoomt op Saulus. Maar vervolgens wordt deze reflectie op de roeping van de enkeling verbreed en daarbij zet Mendelssohn het bekende koraal van Philipp Nicolai in. Ook voor ons klinkt Jezus’ stem! Maar de regels die direct de link leggen naar de gelijkenis van de meisjes laat hij weg! Daardoor echoën ook hier teksten van de latere apostel Paulus door, bijv. uit Efeze 5 vers 11: ‘Ontwaak uit uw slaap en sta op uit de dood, en Christus zal over u lichten.’ En Romeinen 13 vers 11: ‘Het moment is gekomen waarop u uit de slaap moet ontwaken.’ Zo klinkt dit als een oproep aan alle hoorders, en vormt het al een soort samenvatting van de boodschap waarmee Paulus later de wereld in zou trekken. Vandaag kan de oude tekst van het koraal ook voor óns weer tot klinken komen in weer andere omstandigheden. Er speelt veel in onze wereld. Sommigen versimpelen of ontkennen dat, andere geven vooral anderen de schuld, weer anderen trekken zich terug op een eiland of in een bubbel.
Maar de kerk richt zich op God en bekijkt de werkelijkheid vanuit Góds toekomst. Niet wereldvreemd, maar juist met het oog op heil voor diezelfde wereld. Die houding spreekt niet vanzelf. Daarom komt die oproep ook vandaag gelegen:
‘Ontwaakt!
Zo roept de stem van de wachter vanaf de zeer hoge vestingmuren.
Ontwaak, stad Jeruzalem. Ontwaak, de bruidegom komt eraan.
Sta op! Neem de lampen mee. Halleluja!
Maak u klaar voor de eeuwigheid, ga Hem tegemoet.’