De Weimarrepubliek
In mijn vakantie vorige week heb ik een indrukwekkend boek gelezen. Het gaat over Duitsland in de jaren na het einde van de Eerste Wereldoorlog en voor het aan de macht komen van Hitler. Het is het tijdperk van de ‘Weimarrepubliek’. De democratie bleek volgens auteur Patrick Dassen uiterst kwetsbaar.
Waar het volk buitengewoon verdeeld was, er revoluties plaatsvonden, talloze politieke moorden werden gepleegd, kwam Hitler op. Hij werd door steeds meer mensen als de verlosser beschouwd.
Hoe kwam dit? Moest het wel op het Naziregime uitlopen? Waren er andere mogelijkheden? Hoe het ook zij, Hitler kwám aan de macht. Wat was nu het aantrekkelijke voor velen? Hij legde klemtoon op ‘Volksgemeinschaft’. Het gaat niet primair om wat de gemeenschap mij kan leveren, maar wat ik aan de volksgemeenschap kan bijdragen. Op zich is dit niet zo’n gekke gedachte.
Maar het gaat in dit geval gruwelijk mis. Want dan komt de vraag op: wie behoren dan tot dit volk? Volgens Hitler en de zijnen in ieder geval niet de Marokkanen en andere Afrikanen die in dienst van Frankrijk het Rijnland bezetten. Deze soldaten verwekten nota bene bij Duitse vrouwen kinderen waar rassen vermengd werden, een gruwel in zijn ogen. Het zuivere Duitse, Arische ras werd bevlekt.
Dat gebeurde zijns inziens ook door de Joden, die vanwege een sterk antisemitisme uit de na de Russische revolutie pas gevormde Sovjet-Unie in het ‘open’ Berlijn hun asiel hadden gezocht.
Deze Joden zouden een vijfde colonne geweest zijn en Duitsland de nederlaag in de Grote Oorlog hebben bezorgd. Genoemde volken zouden dan ook uit het midden van het Duitse volk moeten worden verwijderd. En we weten waar dit op uitgelopen is.

Rusland
Het boek zette mij aan het denken. En ik maak een kleine tour d’horizon. Vele Joden verlieten dus de pasgevormde Sovjet-Unie. Dit was een bundeling van volken, geregeerd met ijzeren hand door dictatoren als Lenin en Stalin. Wie niet paste in hun visie op de volksgemeenschap werd op zijn minst verbannen. Tataren, bewoners van De Krim, kunnen erover meepraten, Nee, eigenlijk niet meer: ze zijn omgebracht. De verschrikkingen van de Goelag Archipel waar indertijd Nobelprijswinnaar Alexander Solzjenitsyn zo indrukwekkend over heeft geschreven, organiseerden hun vele miljoenen doden. De strafkampen van nu in Siberië zijn er de opvolgers van. Wat dit teweeg brengt zien we aan het lot van Navalny. Op De Krim heersen ook nu wantoestanden. Oekraïne wordt evenals in de Sovjettijd uitgemergeld en vele burgers jaagt men de dood in. Want wie niet ‘Rus’ is in de definitie van de machthebbers, hoort niet bij de volksgemeenschap…..

Verenigde Staten
En hoe is het dan in Amerika? Hier horen we aan Republikeinse zijde de leus: ‘America first’. Maar het is wel de helft van Amerika, de andere helft hoort er eigenlijk niet bij. Nee, er zijn daar geen concentratiekampen, laat staan vernietigingskampen. Maar waar in de bijbel en onze catechismus gesproken wordt over waaruit de doodslag voortkomt, namelijk de haat, en dat deze evenzeer geldt als doodslag, zijn we qua mentaliteit er niet ver van verwijderd. Als je je medeburgers nauwelijks meer als medemens, als burger beschouwt, gebeuren er vroeg of laat grote ongelukken. In ieder geval kijk je hoe langer hoe meer van problemen weg. Dat is ook precies wat Trump propageert: laten ze allen zelf hun problemen maar oplossen: zíj horen niet bij ‘ons’.

Nederland
En dan ons land. Ook hier is er veel ‘wij-zij’. Opkomen voor ons volk. Streven naar een volksgemeenschap. Maar wie horen erbij? Eén van de politieke partijen heeft de leus: ‘Nederland voor de Nederlanders’. Maar wie zijn dan de Nederlanders? Zijn er ook Marokkaanse en Afrikaanse Nederlanders of horen die er net als ten tijde van de Weimarrepubliek niet bij? En hoe zit het met degenen die in vroeger eeuwen hier hun toevlucht vonden, bijvoorbeeld de Hugenoten? En hoe zit het met de Joden? Joodse Nederlanders moeten de rekening betalen van wat Israël doet in Gaza. Het antisemitisme was sterk in Rusland, Oekraïne en Duitsland. Maar vlak de situatie in Nederland niet uit.

En de Kerk dan…
Ja, de Kerk zou een tegenbeweging kunnen vormen. Zij weet immers van de ‘gemeenschap der heiligen’ die nog wat anders is dan de ‘volksgemeenschap’. Zij heeft per definitie een internationale oriëntering waar ze weet dat tot haar behoren mensen uit álle volk en taal en stam en natie. Maar vormt ze die tegenbeweging?
De ‘Deutsche Christen’ in Duitsland in de Nazitijd in ieder geval niet. Patriarch Kyrill in Moskou in ieder geval niet. Heel wat evangelical kerkleiders in de Verenigde Staten nemen geen afstand van een mensen wegzettende presidentskandidaat, die veroordeling op veroordeling aan de broek krijgt.
En de kerk in Nederland….? Hoort u er veel van? Nee, verkeerd gezegd: wij zijn zelf kerk. Hoe staan wij, hoe handelen wij, hoe spreken wij, hoe getuigen wij? Goedkope oplossingen en gemakkelijke antwoorden bestaan niet. Voor de wereldsituatie niet, voor de stand van zaken in Nederland niet. Maar kijken wij weg, gaan we navelstaren, vluchten we in onze eigen bubbel? Of…….
We zijn een confessionele kerk. Tot het bundeltje belijdenisgeschriften van de Protestantse Kerk behoren de ‘Barmer Thesen’, een actualisatie uit 1934 van het gereformeerd belijden door Duitse christenen. En die zijn vandaag de dag van buitengewone betekenis. Google ze maar eens!

Een hartelijke groet vanuit de pastorie aan de Batelier, ds. G.J. Mink