Bij het overlijden van Dries van Agt
In de jaren ’70 zat ik op de middelbare school. Het was een tijd dat politiek, ook onder scholieren, aan de orde van de dag was. De grote mannen van destijds waren Joop den Uyl, Dries van Agt en Hans Wiegel. Bij het vak maatschappijleer en ook bij geschiedenis ging het over de actuele politiek en over de stromingen waarvoor deze mannen stonden: het socialisme, de christendemocratie en het liberalisme. Overeenkomsten en verschillen werden uit de doeken gedaan. Van Agt kwam van deze drie wat later binnen. Waar nu in herdenkingsartikelen en talkshows alom de loftrompet over hem wordt gestoken, was dit in de tien jaren van zijn ministerschap bepaald niet het geval. Hij werd verguisd. Karaktermoord werd op hem gepleegd. Aanvankelijk werd hij absoluut niet serieus genomen. Maar naar eigen zeggen was hij ‘een taai reptiel’.
Er viel in de afgelopen week te horen dat hij van conservatief progressief geworden was. Dit lijkt mij niet een juiste typering. Hij werd juist gezien als een
progressief jurist toen hij minister werd in het kabinet Biesheuvel. Typeringen van Van Agt zijn niet zo gemakkelijk te maken en zijn betekenis is moeilijk onder woorden te brengen. Hij was niet eenvoudig in hokjes in te delen. In de afgelopen dagen heb ik nog eens wat boeken in mijn boekenkast opgezocht over hem. Aangevuld met mijn herinneringen kom ik tot enkele punten waarin hij mijns inziens van betekenis is geweest. Recht doen In de eerste plaats wil ik noemen dat Van Agt, jurist van professie, meende dat het recht er vooral moest zijn en gehandhaafd moest worden om de zwakke te beschermen. Dat is een voluit bijbels gegeven. Want de Heer doet de arme recht en vraagt dit ook van de overheid (Psalm 72). Zo kon hij zowel strijden tegen verruiming van de abortuswetgeving omdat hij hierin opkwam voor de rechten van het ongeboren leven, als zich inzetten voor de steun aan Israël toen dit land lafhartig werd aangevallen in de Jom Kippoeroorlog in 1973, als opkomen voor de Palestijnen van wie hij meende dat hun feitelijk gruwelijk onrecht wordt aangedaan.

Geestelijk reveil
In de tweede plaats was Van Agt de man van het ‘Ethisch reveil’. Waar veel in het landsbestuur om economie draait, in ieder geval lijkt te draaien, bracht hij een nuance aan, misschien beter gezegd: gaf hij een aanvulling. Er werd hierover smalend gedaan. Ook toen al sprak men van ‘spruitjeslucht’, en ‘de klok willen terugdraaien’, niet mee willen gaan met progressieve ontwikkelingen die velen als heilzaam beschouwden. Toch ging het Van Agt ten diepste om iets anders, reden waarom hij het later omdoopte in ‘geestelijk reveil’. In zijn eerste persconferentie als lijsttrekker van het toen pas gevormde CDA zei hij: ‘Er is zo een verschraling van intermenselijke solidariteit… Waar zijn de grote groepen mensen gebleven die bereid waren en er zoveel goeds mee deden, zonder professionalisering, zich in te zetten voor gezondheidszorg, kinderbescherming, reclassering. Dit is een symptoom van wat er aan de hand is in onze maatschappij…. Ik tracht aan te tonen dat je geestelijk reveil nodig hebt in een samenleving waar nog steeds welvaart is, maar ook een grote immateriële nood’. Zouden we hierover ter nagedachtenis van Van Agt weer eens goed kunnen nadenken? De diepste nood van de mens is zijn geestelijke nood!

Katholiciteit
Ten slotte nog iets over zijn katholiciteit. Echt als vrome roomse jongen opgroeiend wist hij zich vanaf zijn jeugd deel van een wereldkerk. Dat maakt een mens direct al minder navelstaarderig. Een slogan als ‘eigen volk eerst’ past hierbij dan ook geenszins. Er is een verantwoordelijkheid voor het geheel van de wereldgemeenschap, voor de aarde, ja, de totale kosmos. Ook dat mag ons nu aan het denken zetten: zijn wij misschien teveel gefocust op het lokale, hoogstens het nationale belang? Zijn we ook kerkelijk misschien niet te veel gericht alleen op onze eigen kerkelijke gemeente en haar belangen? Helaas raakte Van Agt in latere jaren wat vervreemd van het orthodoxe geloof. Er kwamen vooral vragen. Hij maakt ethische keuzes, zeker ook aan het eind van zijn leven, die voor hem vroeger ondenkbaar waren. En dat stemt mij treurig. Maar uit de afgelopen zondag herhaalde aflevering van het tv-programma ‘Adieu God’ liet hij duidelijk merken dat hij met de vragen van geloof en zingeving bezig bleef. Hij ging verder met zoeken, lezen, overdenken. En dat is ook iets dat we mogen meenemen. Sommige dingen van het geloof zijn ons misschien te machtig. Laat het dan niet links liggen, blijf ermee bezig en doe dat vooral in de kring van hen die tekenen van de goddelijke presentie in hun leven zoeken te ervaren. De kerk dus.

Adieu Dries
Eén van de boekjes uit mijn boekenkast was gewijd aan het afscheid van Van Agt uit de landelijke politiek. Het heet: ‘Adieu Dries’, ‘Naar God toe’. Dat lijkt me inderdaad een mooie wens.